سیستم کنترل پایداری خودرو (ESP) چیست و چطور عمل می‌کند؟
یکی از پردغدغه‌ترین مسائل مربوط به خودرو، بحث امنیت آن است؛ خصوصا در شرایطی که رانندگی نسبتا سخت‌تر می‌شود. گردش سریع فرمان به‌خصوص سر پیچ‌ها یا در مسیرهای لغزنده و همچنین ترمزهای ناگهانی از مواردی هستند که سبب می‌شوند راننده گاهی کنترل فرمان خودرو را از دست بدهد و متأسفانه نتایج ناخوشایندی به بار بیاید. با پیشرفت فناوری، مهندسان برای پیشگیری از این موارد، سیستم کنترل پایداری خودرو را عرضه کرده‌اند. همراه‌مان بمانید؛ می‌خواهیم در این مطلب درباره سیستم پایداری خودرو، نحوه عملکرد و مزایای آن بیشتر برایتان بگوییم. همچنین، علت روشن شدن چراغ ESP خودرو را هم بررسی می‌کنیم.
سیستم کنترل پایداری خودرو چیست؟
سیستم کنترل پایداری خودرو (Electronic Stability Program یا Electronic Stability Control) که با حروف ESP و ESC شناخته می‌شود، برنامه‌ای برای کنترل پایداری خودرو است. مسیرهای پرپیچ‌وخم و لغزنده مثل سطح خیس جاده، می‌تواند سبب شود کنترل ماشین از دست راننده خارج شود. گاهی این ناپایداری شدت زیادی ندارد و راننده می‌تواند ماشین را به حالت عادی برگرداند اما، متأسفانه گاهی هم بسیار خطرآفرین می‌شود و تصادف رخ می‌دهد.
کارشناسان و مهندسان صنعت خودرو، سیستم کنترل پایداری خودرو را برای کاهش انحرافات و ناپایداری خودرو در مسیرهای نامناسب و لغزنده ارائه کرده‌اند. در مواقعی که کنترل خودرو از دست راننده خارج می‌شود، این سیستم با به دست گرفتن کنترل فرمان خودرو یا کاهش قدرت انتقالی پیشرانه به چرخ‌ها، از تصادفات و خطرات احتمالی جلوگیری می‌کند. این سیستم در واقع نسخه ارتقایافته نسل‌های قبلی سیستم ترمز خودرو است. تفاوت سیستم کنترل پایداری خودرو با سیستم‌های ترمز قبلی، اضافه شدن سنسور YAW به آن است. این حسگر در صورت مشاهده انحراف در کمترین زمان، آن را به رایانه مرکزی گزارش می‌دهند تا مشکل را برطرف کند.
نحوه عملکرد سیستم کنترل پایداری خودرو
در گذشته، برای جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها و سُرخوردن خودرو، رانندگان آموزش می‌دیدند که به‌جای فشار ناگهانی پدال ترمز، ضربه‌هایی با فاصله زمانی کم به پدال وارد کنند. با آمدن ترمز ضد قفل ABC، کار رانندگان راحت‌تر شد؛ چراکه این سیستم به‌صورت الکترونیکی از قفل شدن چرخ‌ها جلوگیری می‌کرد. این سیستم در واقع کنترل‌پذیری خودرو در هنگام ترمزگیری را بیشتر می‌کند و از بیش‌فرمانی و کم‌فرمانی جلوگیری می‌کند.
سیستم کنترل ESP برای جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها، از سیستم ABS روی هر کدام از چرخ‌ها استفاده می‌کند و از این سیستم و سایر سنسورهای خودرو، داده‌هایی دریافت می‌کند. این سیستم با استفاده از کامپیوتر مرکزی به بررسی داده‌های دریافتی مربوط به چرخش فرمان، سرعت چرخ‌ها و همچنین حسگر انحراف خودرو (که در مرکز ماشین تعبیه شده است)، می‌پردازد و جهت را تشخیص می‌دهد. سیستم کنترل پایداری در صورت لغزش خودرو از مسیر، ترمز ضدقفل را برای کنترل تک‌تک چرخ‌ها وارد عمل می‌کند و کنترل دریچه گاز ورودی موتور را هم در اختیار می‌گیرد. به این ترتیب از بروز تصادفات و واژگونی ماشین جلوگیری می‌کند.
اجزای سیستم کنترل پایداری خودرو
برای عملکرد مناسب، سیستم کنترل پایداری خودرو از این اجزا استفاده می‌کند:
- سامانه ترمز ضدقفل (ABS)
- کامپیوتر مرکزی خودرو ECU
- حسگر دورانی چرخ‌ها: در هر چرخ یک سنسور وجود دارد تا سرعت دوران آن را محاسبه کند. این سنسور با ارسال سیگنال‌هایی، فشار ترمز را به هر چرخ تنظیم می‌کند.
- حسگرهای کنترل زاویه فرمان: اطلاعات مربوط به زاویه چرخش فرمان توسط این سنسور دریافت می‌شود. رایانه مرکزی خودرو از روی داده‌های این سنسور، جهت مدنظر راننده را نشخیص می‌دهد.
- سنسور چرخش حول محور قائم (yaw): این سنسور که در وسط چرخ‌های خودرو قرار دارد، جهت واقعی خودرو را به رایانه مرکزی گزارش می‌دهد.
مزایای سیستم کنترل پایداری خودرو
عالی‌ترین مزیت سیستم کنترل پایداری خودرو، نقش آن در کاهش چشمگیر تصادفات است. حفظ کنترل خودرو در شرایط بد آب‌وهوایی، از دیگر مزایای این سیستم است.
طبق اعلام مؤسسه ایمنی بزرگراه‌ها (IIHS)، سیستم کنترل پایداری خودرو می‌تواند سالانه از حدود ۹,۰۰۰ تصادفات مرگبار جلوگیری کند. همچنین، به گزارش سازمان امنیت ترافیک ملی (NHTSA)، استفاده از سیستم کنترل پایداری خودرو، کاهش ۲۶ درصدی تصادفات در خودروهای معمولی و کاهش ۴۸ درصدی تصادفات مربوط به خودروهای شاسی‌بلند را در پی داشته است.
به‌طور کلی، می‌توان مزایای سیستم کنترل پایداری را در موارد زیر خلاصه کرد:
- کاهش ۲۵ درصدی شدت تصادفات مرگبار
- حفظ کنترل خودرو در شرایط بد آب‌وهوایی
- کاهش هزینه‌های ناشی از تصادف
- کاهش تلفات جانی عابران پیاده
- پیشگیری از وقوع تصادف
- کاهش ساییدگی لاستیک‌ها
علت روشن شدن چراغ ESP
روشن شدن چراغ ESP دلایل مختلفی دارد که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.
۱. خرابی سوئیچ ترمز
خرابی سوئیچ ترمز یکی از دلایل روشن شدن چراغ ESP است. با فشار دادن پدال ترمز، چراغ‌های ترمز در عقب خودرو به‌وسیله سوئیچ روشن می‌شوند. درصورتی‌که این چراغ‌ها کار نکنند، ممکن است رانندگان پشت سر شما متوجه کاهش سرعت یا حتی توقف شما نشوند که این بسیار خطرناک است. بنابراین اگر متوجه ایراد و خرابی سوئیچ شدید، باید آن را تعمیر یا تعویض کنید.
۲. معیوب بودن سنسور زاویه فرمان
سنسورهای هوشمندی که در خودروهای جدید وجود دارند، به راننده کمک شایانی می‌کنند تا نهایت کنترل را روی ماشین داشته باشد و این یکی از نقاط تمایز خودروهای مدرن با خودروهای قدیمی است. سنسور زاویه فرمان یکی از این سنسورهاست که وظیفه حفظ مسیر چرخ‌های ماشین را برعهده دارد.
به کمک داده‌های دریافتی از این سنسور، خودرو تشخیص می‌دهد که فرمان به کدام سمت چرخانده می‌شود. یکی از دلایل روشن شدن چراغ ESP، اتصال ضعیف یا از کار افتادن سنسور زاویه فرمان است. اگر متوجه خرابی سنسور زاویه فرمان شدید، باید خودرو را نزد متخصص خودرو ببرید.
۳. ایراد در سنسور سرعت
سنسور سرعت یا سنسور کیلومتر هم سرعت تایرها را اندازه می‌گیرد و هم بخشی از سیستم ESP BAS است که تشخیص می‌دهد چه زمانی اصطکاک لاستیک‌ها با سطح جاده کم شده است. ایراد در این سنسور می‌تواند به روشن شدن چراغ ESP منجر شود. برای جلوگیری از بروز حادثه و برطرف کردن ایراد این سنسور، حتما به متخصص خودرو مراجعه کنید.
۴. ایراد در سیم‌کشی
سنسورهای مختلف و ماژول کنترل ABS سیم‌های زیادی دارند. وجود ایراد در سیم کشی خودرو می‌تواند یکی از دلایل روشن شدن چراغ ESP باشد هرچند که احتمال آن زیاد نیست. چنانچه روشن شدن چراغ هشدار سیستم کنترل پایداری، مربوط به سیم‌کشی باشد، لازم است به تعمیرکار مراجعه کنید.
سؤالات متداول
۱. آیا سیستم ESP معایب هم دارد؟
در شرایط خاص، بله. مثلا این سیستم می‌تواند در رانندگی آفرود اختلال ایجاد کند یا بر عملکرد رانندگان در مسابقات رانندگی تأثیر منفی بگذارد.
۲. کدام خودروهای داخلی مجهز به سیستم کنترل پایداری هستند؟
خودروهای دنا پلاس نسخه اتوماتیک، رانا، پژو ۲۰۷ اتوماتیک و تارا
سخن آخر
یکی از مهم‌ترین آپشن‌ها برای حفظ جان و سلامت راننده و سایر سرنشینان خودرو، سیستم کنترل پایداری خودرو است که از بروز تصادفات و حوادث ناگوار در زمان رانندگی جلوگیری می‌کند. این سیستم یکی از استانداردهای اجباری در ساخت خودروهای مختلف در اکثر کشورهای جهان است، هرچند که در ایران هنوز این سیستم آپشن لوکسی به‌حساب می‌آید و بسیاری از ماشین‌های جدید فاقد این سیستم هستند.